Darmimmobiliteit

Wanneer de normale, samentrekkende bewegingen (peristaltische bewegingen) van de darmen niet of nauwelijks meer plaatsvinden wordt van darmimmobiliteit (‘ileus’) gesproken.

Geen of kleine keuteltjes (speldenknopjes), die soms aan de haren blijven kleven. (Soms zijn de keuteltjes zeer klein, en ingekapseld in helder of gelig slijm. In dat geval is er sprake van een acute situatie, en moet direct de hulp van de dierenarts ingeroepen worden.) De darmen maken ook geen normaal, zacht borrelend geluid. In plaats daarvan borrelt de darm zeer hard (door het ontstaan van grote, pijnlijke gasbellen), of is de darm doodstil. Het konijn is apathisch, wil niet eten, of zit in elkaar gedoken en knarsetandt vanwege de pijn.

De "haarbal-mythe".
Helaas wordt nog te vaak bij een konijn dat darmimmobiliteit heeft, de diagnose ‘hij heeft een haarbal’ gesteld. In feite ontstaat een haarbal door darmimmobiliteit, en niet andersom. Een dierenarts die weinig konijnen behandelt, en niet weet hoe de buik van een konijn moet aanvoelen, stelt vaak zo’n verkeerde diagnose, wanneer de buik ‘deegachtig’ aanvoelt. Een ‘deegachtige’ buik bij een konijn is echter alleen een teken dat er iets aan de hand is wanneer de dikke darm leeg is, en het konijn pijn heeft wanneer de buik betast wordt. Net als bij de meeste planteneters zijn de maag en de darmen van een normaal, gezond konijn nooit helemaal leeg. Een konijn kan normaal eten tot vlak voordat darmimmobiliteit ontstaat. Hierdoor kan de maag behoorlijk gevuld zijn wanneer de darmen stoppen met bewegen. Deze voedselmassa maakt een deegachtige indruk bij het betasten van de buik, maar heeft dus niets met haarballen te maken. Een haarbal bij een konijn bestaat voor het grootste deel uit voedsel, bijeengehouden door haren en slijm, dit in tegenstelling tot de bekende haarballen van katten. Tenzij deze haarbal kan indrogen tot een vaste, harde bal, zullen toegediend vocht en enzymen deze haarbal kunnen afbreken en oplossen. Het behandelen van een konijn voor haarballen heeft echter geen zin wanneer geen aandacht geschonken wordt aan de darmimmobiliteit!

Als er een vermoeden bestaat dat een konijn last heeft van darmimmobiliteit is het noodzakelijk direct met het konijn naar de (konijnkundige) dierenarts te gaan. Deze zal de buik van het konijn beluisteren en betasten. Daarnaast kan de dierenarts een röntgenfoto maken van de buik om vast te stellen of de darmen normaal voedsel bevatten, of dat er ergens een blokkade of een gasophoping aanwezig is.
Wanneer de darm niet volledig geblokkeerd is, kan de blokkade het beste met medicijnen behandeld worden. Een gastro-enterotomy (het open snijden van de maag) kan wel gedaan worden om een blokkade uit de maag te verwijderen, maar vaak overleeft het konijn de operatie niet. En bij konijnen die de operatie zelf overleven treedt vaak peritonitis (perforatie van de maagwand) of een andere complicatie op; opereren moet dus gezien worden als de allerlaatste toevlucht.

Wanneer de dierenarts vastgesteld heeft dat er een blokkade in het maagdarm kanaal aanwezig is moet met behulp van vezels, vocht, pijnstiller, laxeermiddelen, enzymen, darmstimulerende middelen en een antigasmiddel (Equate, Infacol of Ceolat) geprobeerd worden de blokkade op te heffen. Wanneer dat lukt kan de darmbeweging weer op gang komen.
Wanneer de dierenarts vastgesteld heeft dat er geen blokkade in het maagdarm kanaal aanwezig is, is het moeilijker de darmbeweging weer op gang te krijgen. Immers is de oorzaak van het stilvallen in dat geval onbekend.
Vooral bij oudere konijnen kan een neurologische stoornis uitval van de darmbeweging veroorzaken. Darmstimulerende middelen (Primperan en/of Cisaral drops), pijnstiller, hoogvezelig dwangvoer (Recovery) en vocht kunnen ingezet worden. Vitamine B kan gegeven worden om de eetlust te stimuleren en omdat deze vitamine niet meer via de blindedarmkeutels opgenomen worden. De lichaamstemperatuur moet steeds in de gaten gehouden worden, zodat het konijn niet gaat onderkoelen. Antibioticum geven is af te raden tenzij een bacteriële infectie oorzaak is van de darmimmobiliteit.
Vanwege de dreigende enterotoxemie (darmvergiftiging veroorzaakt door de bacterie Clostridium spp) kan cholestyramine ingezet worden, en Equate, Infacol of Ceolat gegeven worden. Deze middelen zijn essentieel voor het bestrijden van de pijnlijke darmgassen.

Buikmassage.
Een van de effectiefste manieren om een lui darmstelsel aan de gang te krijgen is met zachte buikmassage.
Zet het konijn op een handdoek, op een stevige ondergrond, zodanig dat het konijn er niet af kan springen en/of zichzelf verwonden. Masseer, met de handen en vingertoppen, zachtjes de buikstreek. Masseer steeds dieper in de buik als het konijn dit toelaat, maar niet zo diep dat het pijnlijk voor het konijn is. De interne organen van een konijn zijn zeer gevoelig, en kunnen gemakkelijk gekneusd worden, waardoor de zaak alleen maar erger wordt.

Naast handmassage kan ook een elektrisch massage apparaat gebruikt worden. Dit is meestal nog effectiever, en het is dus een goed idee om een massage apparaat aan te schaffen met een groot, plat vlak, dat gedurende lange tijd tegen de buik van het konijn gehouden kan worden. Het apparaat moet traploos verstelbaar zijn en heel licht kunnen trillen, zodat het darmstelsel niet juist nog meer geirriteerd wordt.
Druk het massage apparaat tegen de buik van het konijn, begin bij de onderbuik en werk langzaam naar boven toe. Hoewel het konijn in eerste instantie alles een beetje vreemd zal vinden, zal het vrij snel merken hoe aangenaam het is, en de massage als prettig ervaren. Behalve de stimulans op de spieren, die de massage geeft, lijken gasbellen ook verkleind te worden en vermindert de massage de koliek (darmkramp). Pas de massage toe zo lang en zo vaak als het konijn het goed- en prettig vindt.

Vocht.
Het is belangrijk dat het konijn voldoende vocht opneemt zodat de darminhoud niet uitdroogt en een harde massa kan worden die de darm niet meer kan passeren. Het geven van water is natuurlijk prima, maar een elektrolytische drank (dierenarts, of Orisel-apotheek), is nog beter. Geef in geen geval suikerhoudend vocht, omdat hierdoor de schadelijke darmbacteriën zich sterk kunnen vermeerderen.

Voedsel.
Het konijn moet steeds wat eten, als de oorzaak een verstopping is laag-vezelig voedsel, bijv. Juvenile (van Harrison, dierenarts). Is de oorzaak geen verstopping dan zeer hoogvezelig voedsel zoals Recovery (dierenarts). Omdat het konijn zelf niet zal willen eten zal het gedwangvoerd moeten worden. Dit kan met behulp van een injectiespuitje zonder naald (dierenarts).
Voor Recovery is een spuit met een wijde opening nodig. Duw de tuit van de spuit aan de zijkant van de mond van het konijn, net achter de snijtanden, en spuit rustig 1-2cc per keer in de mond. Dit is een hoeveelheid die het konijn makkelijk kan slikken. Let op dat het konijn zich niet verslikt.
NB in het artikel Torticollis staan nuttige aanwijzingen voor het voeren van hoogvezelig dwangvoer met een klein spuitje. Dit lukt beter dan voeren met een grote spuit.
Het beste is wanneer het konijn elk uur ca. 2 ml. per kg. lichaamsgewicht naar binnen krijgt.

Hooi.
Wanneer het konijn geen enkele soort hooi wil eten, kan alfalfa misschien uitkomst bieden. Hoewel alfalfa niet dagelijks gegeven mag worden (het bevat teveel proteïnen, calorieën en calcium), moet het in dit geval maar een keer. Voer het konijn wat alfalfa, al moet het sprietje voor sprietje, maar zorg dat het wat vezels binnenkrijgt. De vezels helpen bij het transporteren van de darminhoud, en stimuleren de darmwand-spieren zodat de peristaltische bewegingen verbeteren. Verse, vochtige bladgroenten. De darmen kunnen ook gestimuleerd worden door het konijn verse, vochtige bladgroenten te geven. Als het konijn dat niet wil eten, probeer dan kruiden zoals munt, basilicum, dille, koriander, peterselie, enz. Meestal zal een van deze kruiden de eetlust van het konijn opwekken. Het is dus handig om een gevarieerde voorraad kruiden bij de hand te hebben.

Lacto-bacteriën.
Hoewel lactobacteriën (lactobacillus acidophilus) normaal gesproken niet in het darmstelsel van een konijn voorkomen, blijkt een dosis lactobacteriën het konijn te helpen de crisis door te komen, totdat de darmen weer gaan bewegen. Hoewel er geen verklaring voor is, werkt het wel. Gebruik in ieder geval een lactobacterie product dat niet op zuivel gebaseerd is, en zeker geen Yakult. De suikers en koolhydraten die in dit product zitten stimuleren de groei van schadelijke bacteriën.
Via dierenartsen is Bene-Bac of Protexin verkrijgbaar.

Behandeling door de dierenarts.
Darmstimulerende middelen Een medicijn dat de peristaltische bewegingen van de darmen opwekt, zoals Cisaral drops (= Cisapride) of Primperid (=Metaclopramide), kan uitkomst bieden. Dit mag echter alleen gegeven worden wanneer vastgesteld is dat er geen blokkades in de darm aanwezig zijn, dus dat de darm niet onder spanning staat en erg pijnlijk is. De genoemde medicijnen zijn beide veilig aan konijnen te geven en zeer effectief. Verder is het middel cisapride, dat nauwelijks bijwerkingen heeft, goed geschikt om langere tijd gegeven te worden.
Het kan in sommige gevallen wel twee weken duren voordat de darmen weer goed bewegen, dus geduld en een goede verzorging van het konijn zijn essentieel. In ernstige darm-immobiliteitsgevallen is het aan te raden Primperid als Cisaral drops tesamen in te zetten.

Ontgiftingsmiddel
De stof Cholestryramine (Questran) kan gebruikt worden om negatief geladen, niet in water oplosbare stoffen te binden, bijvoorbeeld giftige afvalstoffen van Clostridium bacteriën. Het middel Questran wordt bij de mens gebruikt als cholesterol verlagend medicijn, en is goed verkrijgbaar. Wanneer een konijn slijmerige ontlasting heeft is de kans groot dat dit veroorzaakt wordt door een explosieve toename van clostridium bacteriën, die uiterst giftige afvalstoffen maken. Met Questran kunnen deze afvalstoffen gebonden worden en zonder schade via de ontlasting verdwijnen. Het gebruik van het middel Questran moet met enige zorg gedaan worden: geef het middel in een ruime verdunning met water via de mond in. Juist omdat Questran zelf hygroscopisch is (water bindend) moet veel extra water toegediend worden om te voorkomen dat de ingewanden van het konijn uitdrogen. Verder is Questran ongevaarlijk; de darmbewegingen worden niet verstoord, en het wordt niet door de darmen opgenomen. Het middel werkt dus direct op de inhoud van de darmen in

Onderhuids vocht
Een onderhuids ingespoten Ringer-Lactaat oplossing zorgt er voor dat het konijn niet uitdroogt, en het helpt tevens om de elektrolyten in balans te houden. Het injecteren van Ringer-Lactaat oplossing, zelfs wanneer het konijn niet uitgedroogd aanvoelt, helpt om vastzittende, ingedroogde voedseldelen in de darmen zacht te maken, en zorgt dat het konijn zich wat beter voelt. Een konijn met uitdrogingsverschijnselen voelt zich moe en ziek, en heeft nauwelijks zin in eten of drinken. Daarom is het een goed idee om Ringer-Lactaat oplossing preventief toe te laten dienen, tenzij het konijn zwakke nieren of hartproblemen heeft.

Enzymen
Het toedienen van extra spijsverteringsenzymen kan helpen om compacte, vastzittende voedselbrokken of haarballen (die dus een symptoom zijn, en niet de oorzaak van het probleem!) zacht en los te maken. Als proteïne oplossende enzymen kunnen zowel plantaardig als dierlijke enzymen gebruikt worden. De stoffen papaïne en bromeline, afkomstig van respectievelijk de papaja en ananas, helpen bij het verteren en oplossen van slijmerige, vaste voedseldelen. Ze kunnen echter keratine, hoofdbestanddeel van haren, niet verteren.
In de webwinkel is voor dit doel Prozyme te koop, dit is een spijsverteringsextract gemaakt van ananasstelen.

Vitaminen
Het oraal of parenteraal toedienen van vitamine B-complex stimuleert de eetlust van het konijn en vult de tekorten aan die zijn ontstaan.

Pijnbestrijding
Het is van levensbelang de buikpijn die een konijn met darmimmobiliteit kan hebben, te bestrijden.Verschillende pijnstillende middelen komen in aanmerking, zowel NSAID's (zoals carprofen of meloxicam) als opiaten (zoals bijv. Temgesic). Eventueel zou sulfasalazine ingezet kunnen worden, dit middel vermindert buikpijn en heeft een gunstige werking op het darmslijmvlies.

Het is essentieel dat de verzorger van een konijn met darm-immobiliteit uiterst geduldig is, zodat de behandeling en de medicijnen hun werk kunnen doen. Konijnen zijn zeer gevoelig voor stress, en moeten zo min mogelijk "nare" ervaringen hebben. Het kan soms wel dagen duren voordat er weer uitwerpselen te voorschijn komen, en soms wel weken voordat de darmen weer normaal bewegen. Er is zelfs een geval bekend waarbij het konijn na 14 dagen nog geen keutels maakte, maar toch, dankzij geduldige en consistente behandelingen (op de hiervoor beschreven manieren) er bovenop kwam. Geduld en doorzettingsvermogen zijn dus dé sleutelwoorden!

Ga niet vaker naar de dierenarts met het konijn dan absoluut noodzakelijk is. Hoe meer stress het konijn heeft, hoe langzamer het herstelt. Geef, indien mogelijk, de medicijnen zo veel mogelijk thuis, waar het konijn zich veilig voelt. Eigenlijk zou elke konijnenbezitter een stethoscoop in huis moeten hebben, zodat de darmgeluiden in de gaten gehouden kunnen worden. Wanneer de darmen weer een beetje geluid gaan maken is dit het teken dat het konijn aan het herstellen is, zelfs zonder dat er keutels verschijnen. Door het toedienen van de medicijnen, het geven van voorzichtige massage en liefdevolle aandacht zal het konijn steeds verder verbeteren, en na enige tijd komen vanzelf de keutels. De eerste keutels zullen hard en misvormd zijn, wat normaal is na een periode van ziekte. Het kan ook gebeuren dat het konijn een paar keutels maakt, dan een dag niets, en de volgende dag weer wat meer dan de eerste dag. Ook dit is normaal, en geen reden tot paniek. De darmen schijnen een soort hortend en stotend weer tot leven te komen in plaats van in één keer.

Sommige dierenartsen zullen routinematig een konijn met darmimmobiliteit antibioticum geven, om de wildgroei van Clostridium tegen te gaan (bijv. met metronidazol), of om een secundaire bacterie geen kans te geven (bijv. met Baytril). Hoewel preventieve maatregelen best vaak op hun plaats zijn, is toch enige terughoudendheid met het geven van antibiotica gewenst. Er komen steeds meer tegen bepaalde antibiotica resistente bacteriën, waardoor een behandeling steeds moeilijker wordt. Pas wanneer het konijn symptomen heeft die wijzen op een bacteriële infectie (waardoor misschien de darmen niet meer bewegen) moet een antibioticum gebruikt worden, niet eerder.

Zodra het konijn hersteld is van de darmimmobiliteit wordt het tijd de oorzaak van de ziekte te achterhalen. Krijgt het konijn wel voldoende vezels? Krijgt het misschien teveel lekkere "snoepjes"? (Steeds meer "gezond snoep" voor konijnen verschijnt op de markt. In werkelijkheid ondermijnt dit snoep de gezondheid ipv dat het de gezondheid bevordert). Heeft het konijn soms te grote kiezen, of "haakjes" aan de kiezen, of een kaakontsteking? Is er sprake van een onderliggende infectie of andere ziekte die zoveel stress veroorzaakt dat de darmen er mee gestopt zijn?- De darmimmobiliteit kan een eerste aanwijzing zijn dat er iets anders loos is.

Wanneer het konijn weer hersteld is van de darmimmobiliteit, maar toch nog ‘ziekig’ is, is het tijd om eens een bloedonderzoek te doen of röntgenfoto’s te laten maken, of op een andere manier een diagnose te (laten) stellen. Wanneer gedurende de herstelperiode van het konijn zijn temperatuur regelmatig gemeten wordt, kan vastgesteld worden of het konijn homeostatisch (= in evenwicht zijn van de lichaamsfuncties) Sstabiel is.
Gebruik overigens altijd een plastic (liefst digitale) thermometer, die kan namelijk niet afbreken, en meet altijd de anale temperatuur. Deze ligt normaal tussen de 38.5°C en de 39.5°C. Een hogere temperatuur dan 39,5°C betekent (te) veel stress of een infectie, en in het laatste geval moet natuurlijk direct de dierenarts ingeschakeld worden. Eigenlijk is een temperatuur lager dan 38.°C erger dan een beetje verhoging. Een abnormaal lage lichaamstemperatuur kan duiden op een shock of een infectie die doorgebroken is naar de bloedbaan. Wanneer de lichaamstemperatuur onder de 37,5°C ligt, is er sprake van een extreem noodgeval! Pak dan het konijn in tussen met warm water gevulde flessen of kruiken en ga zo snel mogelijk naar de dierenarts! Voorkomen is beter dan genezen. Een beter medicijn dan voorkomen bestaat er niet.

Zorg ervoor dat het konijn altijd voldoende (vers) hooi heeft, geef speciale konijnenbiks, die voor minstens 14-16% uit ruwvezels bestaat. Zorg er ook voor dat het konijn altijd vers, schoon drinkwater heeft. Denk er aan dat een konijn meer drinkt uit een waterbakje dan uit een drinkfles. Geef daarnaast het konijn dagelijks voldoende groenvoer. En vergeet niet dat loslopen, rennen en spelen minstens net zo belangrijk is. De beweging versterkt niet alleen de botten en spieren van het konijn, maar stimuleert ook de darmwerking en de stoelgang als geheel. Controleer tenslotte het konijn regelmatig op afwijkingen of veranderingen in zijn/haar gedrag of eetpatroon. Dit is bij een binnenkonijn beter in de gaten te houden dan bij een buitenkonijn! Als je het niet vertrouwt, schakel dan een dierenarts in!

Darmimmobiliteit, een dodelijke kwaal