Torticollis

door Maryo van den Berg

De Latijnse naam voor deze ziekte is Torticollis, maar het wordt in de medische wereld ook wel "evenwichtsziekte" genoemd. Andere namen zijn "scheve kopziekte"en "draainek". Door deze ziekte staat het hoofd van het konijn opzij gedraaid. Vaak rolt het konijn ook om door gebrek aan evenwicht, of loopt rondjes, en bewegen de ogen snel van links naar rechts of van boven naar beneden (nystagmus). In ernstige gevallen raakt het konijn volkomen gedesoriënteerd en kan niet meer lopen

De symptomen kunnen ineens verschijnen of langzaam erger worden..

Torticollis is geen ziekte op zichzelf, maar een signaal van een onderliggende ziekte. Er zijn verschillende oorzaken voor het ontstaan van Torticollis, de meest voorkomende zijn E. cuniculi, een bacteriële binnenoorontsteking en een trauma. Binnenoorontsteking kan ontstaan via een infectie in de luchtwegen, via het bloed, of door een oormijtbesmetting/middenoorontsteking. In de eerste gevallen is het een bacterieel probleem, in het laatste een parasitair probleem met bijkomende bacteriële infecties.

NB. Een tijdelijke torticollis kan veroorzaakt worden door een spierspasme van de nekspier. Doordat de hals- en nekspieren verkorten wordt de kop naar één kant getrokken. Dit zal vanzelf weggaan als de spier zich weer ontspant. De oorzaak kan o.a. ook psychische spanning zijn. Omdat de symptomen tijdelijk optreden doen ze denken aan een epileptische aanval, en kan hiermee verward worden.

Wat moet u doen

Een buitenkonijn moet direct binnenshuis gezet worden bij de eerste symptomen, ongeacht eventuele temperatuursverschillen, om een goede verzorging mogelijk te maken. Er moet gezorgd worden dat het konijn zich niet kan beschadigen bij het omvallen. Hiervoor kunnen de wanden en bodem van een kleine kooi of een grote doos opgevuld worden met bijv. een dikke laag handdoeken, in deze kleine ruimte vindt het konijn steun bij het omrollen. Vervolgens is een bezoek aan de dierenarts nodig.

Er hoeft in dit stadium niet aan euthanasie gedacht te worden omdat er vaak heel goede kansen op genezing zijn, hoewel dat een langdurige kwestie kan worden. Zolang het konijn nog wil eten en drinken heeft het geen pijn en wil het dier leven. Ook wanneer het konijn niet zelf kan eten maar wel gevoerd of gedwangvoerd wil worden (dus gewoon slikt), is er goede hoop op genezing.
 

Torticollis veroorzaakt door Encefalitozoön cuniculi

- Encefalitozoön cuniculi (E.cuniculi) is een protozo, ofwel een eencellig diertje. Het is een "obligaat parasitair protozoaal organisme", wat betekent dat het alleen in andere dieren kan leven; het kan niet leven of groeien buiten zijn gastheer, zoals bacteriën dat kunnen - E.cuniculi is niet gevoelig voor antibioticum, en moet bestreden worden met fenbendazol (verkrijgbaar onder de merknaam Panacur) of albendazol. Een breedspectrum antibioticum wordt daarbij meestal gegeven om bijkomende infecties te bestrijden.

Torticollis veroorzaakt door E.cuniculi komt zeer vaak voor en we kunnen stellen dat deze parasiet de meeste keren de oorzaak is van de kwaal. De symptomen zijn precies hetzelfde als bij binnenoorontsteking (zie een eindje lager), veroorzaakt door een bacterie.
Omdat onderzoek naar de oorzaak bacterie of E. cuniculi te lang duurt, en een snelle start van de behandeling beslist noodzakelijk is, spelen veel dierenartsen op safe en gaan direct over tot het gelijktijdig behandelen van èn een mogelijke bacterie èn mogelijk de parasiet E. cuniculi.
Hiervoor wordt een breedspectrum antibioticum (meestal enrofloxacine) ingezet tegen een mogelijke bacterie, gecombineerd met fenbendazol tegen mogelijk E. cuniculi. Fenbendazol is de werkzame stof van Panacur en is veel gevallen in staat gebleken E. cuniculi te kunnen uitschakelen.

Geen euthanasie!
Nog steeds staan veel dierenartsen te snel klaar met een euthanasie spuit. Zeer veel konijnen genezen van E.cuniculi, al zien ze er een tijd meelijwekkend uit. Klik hier voor een fotoreportage van Ralph, een van de konijnen die de ziekte met succes overwonnen hebben.

DE BEHANDELING

Aanvangsbehandeling
Ervaringen wijzen uit dat behandeling van E.cuniculi het meest succesvol verloopt als wordt gestart met Metacam, Panacur, Cisaral drops en Baytril (of Enrofloxoral drops) gedurende de eerste drie dagen.
*Metacam (werkzame stof is meloxicam) is een pijnstiller met ontstekingsremmende eigenschappen, en wordt ingezet om ontstekingen te remmen.
*Panacur (werkzame stof is fenbendazol) is een antiwormmiddel dat e.cuniculi kan bestrijden
*Cisaral drops (werkzame stof is cisapride) is een darmstimulerend middel om de darmen te helpen optimaal te functioneren.
*Baytril en Enrofloxoral drops (van beide is de werkzame stof Enrofloxacine) zijn antibiotica.

Doseringen
meloxicam HOND:
-Aanvangsdosering 0,33 ml/kg, oraal of eenmalig parenteraal.
-Onderhoudsdosering 0,16 ml/kg elke 12 uur, oraal.
meloxicam KAT:
-Aanvangsdosering 1 ml/kg, oraal of eenmalig parenteraal.
-Onderhoudsdosering 0,5 ml/kg elke 12 uur, oraal.
(NB Dit zijn herziene doseringen per 2015)

-De dosering van Cisaral drops is oraal 0,5 ml per kg. lichaamsgewicht elke 12 uur.
-De dosering van Panacur is oraal 20 mg per kg. lichaamsgewicht elke 24 uur.
(Wordt een kant en klare oplossing Panacur 2,5% gegeven, dan is de dosering 0,8 ml. per kg. lich.gew. elke 24 uur, afronden naar boven).
- De dosering van Baytril is (oraal) 0,4 ml. per kg lichaamsgewicht elke 12 uur.
( Let op: wordt gekozen voor Enrofloxoral drops, dan is de dosering 0,5 ml per kg lichaamsgewicht elke 12 uur.)
* Doel van de behandeling deze eerste drie dagen is het lichaam aan te zetten tot optimaal functioneren. Het doel van Metacam is de ontstekingsactiviteiten af te remmen.

Hoe medicatie geven
De medicijnen kunnen kort na elkaar gegeven worden. Het is belangrijk om de medicatie steeds op vaste tijden te geven, vooral de Panacur luistert nauw. Panacur mag ook beslist niet ondergedoseerd worden, want dat wekt resistentie op. Iets overdoseren is geen bezwaar.
Het is verder de bedoeling dat bovenstaande medicijnen gegeven worden zoals genoemd, dus niet bijv. Carprofen drops ipv Metacam.

Nieuwste ontwikkeling: Sommige dierenartsen zetten de eerste drie dagen geen meloxicam in, maar de corticosteroïde Dexamethason, om de ontstekingsactiviteiten af te remmen. Hiermee worden wisselende resultaten geboekt. Na deze drie dagen wordt overgegaan tot het geven van Metacam, zoals in de vervolgbehandeling staat beschreven.

Vervolgbehandeling
Na de drie-daagse startbehandeling wordt de behandeling nog minimaal vier tot acht weken voortgezet met Panacur en Baytril danwel Enrofloxoral drops. Hoe lang precies Metacam doorgegeven dient te worden is per konijn verschillend. Metacam nogmaals wordt in dit geval niet als pijnstiller gegeven maar als broodnodige ontstekingsremmer.

Het is vreselijk om je dier zo te zien liggen, opgekruld als een wokkel. Veel eigenaren menen dat nu het dier uit zijn 'lijden' verlost moet worden. In werkelijkheid is dit een voorbijgaande toestand, waar het konijn doorheen geholpen moet worden met liefde en dwangvoer. De meeste konijnen blijven goede eetlust houden, ook al liggen ze als een wokkel, alleen zelfstandig eten lukt ze niet goed. Pas wanneer een konijn niet meer wil slikken is de strijd gestreden, niet eerder.

Onderkoeling.
Een E.cuniculi- konijn heeft sterke neiging tot onderkoelen. De lichaamstemperatuur kan snel naar lager dan 37 graden zakken. Het is van het grootste belang dat goed op de lichaamstemperatuur wordt gelet, en wanneer het konijn te koud is moet het dier direct opgewarmd worden met kruiken/warmtemat en warmtelamp. De juiste lichaamstemperatuur is 38,5-39,5 graden Celcius, en mag beslist niet lager worden dan 38 graden Celcius. Wanneer de lichaamstemperatuur te laag wordt, lukt het niet de ziekte te overwinnen. Voedingsstoffen worden dan niet door het lichaam opgenomen en medicatie slaat dan niet goed aan. Wil het konijn niet bij de warmtebron blijven dan moet het dier klein gehuisvest worden in een kooi zodat het bij de warmtebron moet blijven.
Een electrische warmtemat/kussen (bij Blokker te koop) onder de kooi van het konijn zorgt dat de hele bodem van de kooi lekker warm wordt en blijft. Is het konijn erg koud dan heeft het daarbij ook nog een warmtelamp of kruik en deken nodig. Gebruik geen handdoek want dat geeft geen warmte. Leg liever een zacht dekentje of een trui over het konijn. Let uitsluitend op oververhitting, controleer hiervoor regelmatig de oren. Als die echt erg heet worden dan heeft het dier het te warm, in alle andere gevallen kan het de extra warmte gebruiken.

Rust
Het is van groot belang dat het konijn op een kleine plek wordt gehuisvest. Het dier moet zoveel mogelijk rust houden. Elke inspanning vergt teveel energie, wat ten koste gaat van de genezing. Een draadkooi van ca. 1 meter is een geschikte woonplek voor deze periode. Bekleed de bodem en een deel van de opstaande traliewanden met zacht en dik materiaal. Zo heeft het konijn steun bij het zitten en lopen. Het zachte materiaal zorgt ervoor dat het dier zich niet bezeert bij het omrollen.

Dwangvoeren
Kan het konijn niet meer zelf eten of eet het slechts kleine beetjes groenvoer, dan moet het dier beslist gedwangvoerd worden. Minimaal 50 ml. dwangvoer per kg. lichaamsgewicht per etmaal, maar liever meer. Het beste kan geprobeerd worden per voerbeurt minimaal 10 ml. naar binnen te krijgen, als het konijn meer wil dan mag dat uiteraard! Wil het konijn veel minder nemen dan is het nodig vaker te dwangvoeren, met kleinere hoeveelheden. Het is van het grootste belang dat het dier voldoende voedingsstoffen naar binnen krijgt, om enigszins in conditie te blijven om tegen de ziekte te vechten.

Welk dwangvoer
- Convalescence Support (Feline) is in principe ontwikkeld voor zieke katten. Maar ook voor zeer zieke knaagdieren en konijnen is het een hele waardevolle voeding. In de praktijk is gebleken dat konijnen waar de hoop voor opgegeven was met behulp van deze voeding er weer bovenop kwamen. Het is sterk aan te bevelen om deze voeding voor noodgevallen in voorraad te houden. Uitsluitend via de dierenarts verkrijgbaar.
Convalescence heeft geen vezels en geeft nauwelijks keutels, het is daarom beter om er het hoogvezelige Recovery doorheen te mengen.
- Supreme Science Recovery. Dit dwangvoer is speciaal voor konijnen ontwikkeld en is via de dierenarts te koop. Dit voer bevat 20% vezels en toegevoegde prebiotica en elektrolieten. Prebiotica stimuleren de werking van probiotica (=nuttige darmbacteriën).
- Critical Care. Dit dwangvoer is ook speciaal voor konijnen ontwikkeld en is via de dierenarts te koop. Dit voer bevat 23% vezels, 16% eiwitten en toegevoegde vit. C. Het smaakt enigszins naar anijs.

Vermagering
Vermagering wordt meestal gesignaleerd bij e.cuniculi-konijnen, omdat de ziekte enorm veel energie verbruikt. Het is aan te raden om het konijn, naast het gewone vezel-dwangvoer (Recovery of Critical care) wat extra eiwitten en vetten te voeren in de vorm van Convalescence science diet, bij dierenartsen verkrijgbaar. Eén of twee theelepels Convalescence (let op: ZONDER vlees!!) kunnen elke voerbeurt door het andere dwangvoer geroerd worden voordat water toegevoegd wordt. Dit pepvoer heeft het dier nodig om op krachten te komen/blijven.
Juvenile - In plaats van Convalescence kan ook met Juvenile gedwangvoerd worden. Dit dwangvoer heeft ook veel eiwitten en vetten.

Spuitje afsnijden
Omdat vezels de opening van een injectiespuitje zonder naald verstoppen, is voor het voeren van vezelig dwangvoer een spuit met een veel wijdere opening nodig, maar deze is in veel gevallen moeilijk tot helemaal niet te bemachtigen. Beter kun je daarom een 1 ml. spuitje nemen en hiervan het tuitje afsnijden, vlak voor de ronding waar het spuitje wijd wordt. Zo heb je een wijd gat, waar vezeldwangvoer goed doorheen gaat, terwijl het 1 ml. spuitje nog steeds dun genoeg is om tussen de lippen van een onwillig konijn te stoppen.

Nog een truc om Recovery vezeldwangvoer te geven (zonder het tuitje van een spuitje af te snijden): neem een beetje baby 1e wortelhapje (supermarkt) en roer daar een theelepel Recovery doorheen. Evt. een drup water erbij, de massa is nu ook met een dun spuitje goed op te zuigen: de vezels zwellen pas in de maag van het konijn.
NB. Wel direct voeren want als deze massa blijft staan dikt het snel in. Mijn eigen ervaring is dat e.e.a. toch veel beter lukt met een afgesneden spuitje. Vervang het spuitje vaak want door gebruik gaat hij snel stroef lopen en hij moet beslist soepel blijven gaan.
- 1 ml. spuitjes zijn te koop in de webwinkel Maryo's Bunnystuff.
Konijnen die wat dikker moeten worden kunnen het beste altijd gedwangvoerd worden met Recovery of Critical Care gemengd met Convalescence.

Blindedarmkeutels
Kan het konijn de blindedarmkeutels niet uit de anus eten, dan is het van belang deze op te rapen en aan te bieden. Wil het konijn ze niet nemen dan kunnen ze fijngemaakt worden met wat water en via een spuitje gedwangvoerd worden. Een konijn dat lange tijd geen blindedarmkeutels eet krijgt een gebrek aan vit.B, een zeer belangrijke vitamine. Eventueel is een andere optie elke 4 dagen een injectie vit.B toe te dienen.

Duizelig
Een torticollis-konijn is erg duizelig wanneer het opgetild en weer neergezet wordt, omdat het evenwichtsorgaan aangetast is. Het konijn kan hierdoor nog meer gedesoriënteerd raken, en vaak zie je daardoor elke keer een terugval in het genezingsproces. Zorg er daarom voor dat het dier zo weinig mogelijk opgepakt hoeft te worden. Hiervoor is het handig als de kooi van het konijn wat hoger gezet wordt. Wanneer dan voor de verzorging telkens de tralie bovenkant van de onderbak gehaald wordt kan het konijn goed bereikt en behandeld worden, zonder dat het dier steeds opgepakt moet worden.

Kwestie van een lange adem
Voor de eigenaar is het vaak een kwestie van volhouden, ook al ziet het er helemaal niet goed uit. Het konijn kan krampachtig opgerold liggen als een soort wokkel. Dit is een naar gezicht, maar het is een tijdelijke toestand waar het weer uitkomt met hulp van de juiste medicatie en dwangvoeren. Zolang het konijn blijft eten, al dan niet met hulp en vaak door middel van dwangvoeren, is er hoop. Wil het konijn niets meer slikken, dan is het een verloren zaak.

Geïrriteerd oog
Het oog wat tijdens de verkrampte houding (zie foto) op de grond rust, sluit niet, en kan hierdoor hevig geïrriteerd raken. Het is goed om een zachte doek onder het hoofd te leggen. Het ook kan dagelijks gedruppeld worden met een homeopathisch oogmiddel wat euphrasia bevat, zoals Oculoheel van Heel. Hiermee kan ooginfectie voorkomen worden. Ga hier met beleid te werk, keer het hoofd heel voorzichtig wat zodat het oog behandeld kan worden, het konijn zal het lichaam wat meedraaien.

Sommige konijnen blijven na genezing nog een scheef hoofd houden, maar hebben daar kennelijk geen last van. Ze lopen, rennen, maken vrolijke sprongen, eten, drinken, wassen hun maatje en worden gewassen. De dieren hebben kwaliteit van leven en daar gaat het om.

Lees meer over torticollis op de site van dierenkliniek Wilhelminapark (+ filmpjes!)

Sceptische dierenartsen...
Helaas staan veel dierenartsen nog sceptisch tegenover E.cuniculi als oorzaak van de kwaal. Sommige dierenartsen hebben zelfs nog nooit van E.cuniculi gehoord. Print daarom de benodigde informatie uit en neem deze mee naar de dierenarts, zodat je juiste medicatie en de juiste behandeling gegeven worden.

Torticollis veroorzaakt door een binnenoorontsteking

- Middenoorontsteking veroorzaakt nooit torticollis. Bij middenoorontsteking kan een konijn de kop scheefhouden, maar niet gedraaid. Het konijn kan de kop vaak schudden, of de oren krabben. Er is geen sprake van oogbewegingen of omvallen. Vaak is er eetlustverlies door pijn, vanwege het pus wat tegen het trommelvlies drukt. Niet-behandelde middenoorontsteking kan echter uitmonden in binnenoorontsteking.
- Binnenoorontsteking kan wel torticollis veroorzaken in de vorm van oogbewegingen, rondjes draaien en omvallen. Dit komt doordat het pus tegen het evenwichtsorgaan drukt. Bij binnenoorontsteking hoeft niet perse pijn te zijn.
Voor zowel een binnen- als een middenoorontsteking is een antibioticum kuur nodig van enkele weken tot maanden. Een kortdurende antibioticum behandeling heeft over het algemeen nauwelijks effect. Voor de behandeling wordt meestal gekozen voor een breedspectrum antibioticum zoals bijv. enrofloxacine.

Bij binnen- of middenoorontsteking worden in combinatie met antibioticum vaak corticosteroïden gegeven om ontstekingen af te remmen. Hierbij moet niet vergeten worden dat cortico’s de weerstand onderdrukken terwijl het konijn deze juist hard nodig heeft. In sommige gevallen kan het wel nodig zijn om gedurende enige tijd een pijnstiller te geven. Hierbij moet bedacht worden dat pijnstiller en corticosteroïden nooit in combinatie oraal gegeven mogen worden in verband met ontstaan van maagbloedingen.
 

Torticollis veroorzaakt door een trauma

Wanneer de torticollis veroorzaakt is door een trauma zoals een val of een klap tegen het hoofd, is het zinvol om gedurende enkele dagen een corticosteroïde te geven, om zwellingen te verminderen. Een röntgenfoto van de schedel is aan te raden om de ernst van de beschadiging te weten.